Statystyki dotyczące samobójstw wśród dzieci i młodzieży w Polsce są zatrważające! Występowanie myśli samobójczych wykazano u co trzeciego uczącego się nastolatka, a podejmowanie prób samobójczych u 4 do 23% uczniów. Próby samobójcze 2-3 razy częściej podejmują dziewczęta niż chłopcy. Co piąty nastolatek ponawia próbę samobójczą w ciągu roku. Wśród młodzieży hospitalizowanej około 50% podejmuje próby samobójcze. Szacuje się, że próby samobójcze u młodzieży występują 100, a nawet 200 razy częściej niż samobójstwa. Więcej niż co drugi pacjent z zamiarami samobójczymi informuje innych o swoich planach, dlatego nigdy nie należy bagatelizować wypowiadanych przez nastolatka gróźb zabicia się. Jak wynika z badań przeprowadzonych na Warszawskim Uniwersytecie Medycznym młode osoby targają się na swoje życie z powodu zaburzeń: zachowania (50-80%), depresyjnych (60-80%), psychicznych (50-98%). W grupie wiekowej 1-19 lat samobójstwa są pierwszą przyczyną śmierci i stanowią w Polsce 23% zgonów wśród dzieci i młodzieży.
Zgodnie z danymi WHO (Światowa Organizacja Zdrowia) wskaźnik samobójstw w Polsce wynosi 16,9 i mieści się w pierwszej dwudziestce krajów na świecie. W Europie natomiast zajmujemy drugie miejsce! Najwyższy odsetek samobójstw notowany jest w styczniu i maju, co eksperci łączą z sytuacją szkolną uczniów i stresem związanym z nieotrzymaniem promocji do następnej klasy. Badania wykazały, że w polskich szkołach opieka psychologiczna dla dzieci jest niewystarczająca, szczególnie w mniejszych miejscowościach, podobnie jak utrudniony jest dostęp do specjalistów i placówek świadczących bezpośrednią pomoc młodym osobom w kryzysie. Dodatkowo od lat kolejne raporty ujawniają przeładowanie dzieci zajęciami i bodźcami. Brakuje im czasu na odpoczynek, przetrawienie i przeanalizowanie własnych przeżyć.
Sygnały ostrzegawcze myśli samobójczych
Jakie są sygnały ostrzegawcze samobójstwa? Najczęściej pojawiają się: izolacja i poczucie osamotnienia, rozpacz lub brak nadziei na przyszłość, agresja i poirytowanie, drastyczne zmiany w zachowaniu, mówienie, że jest się ciężarem, grożenie samobójstwem, nadużywanie substancji psychoaktywnych, mówienie o sobie złych rzeczy, samookaleczanie, zachowania ryzykowne, częste wspominanie o śmierci, żegnanie się z bliskimi i dalszymi osobami, porządkowanie dokumentów rodzinnych, rozdawanie dobytku, spisywanie testamentu, porządkowanie spraw prawnych i administracyjnych, planowanie pogrzebu.
Dlaczego nastolatkowie są w grupie ryzyka? Bo ich osobowość się kształtuje, jest chwiejna i wrażliwa, doświadczają szeregu konfliktów i kryzysów, zmienności nastrojów i postaw, w tym do dorosłych, wartości, ideałów, przyszłości i własnych możliwości. Mają zaburzony obraz siebie i swojej roli w rodzinie, szkole, grupie rówieśniczej. Rozczarowanie rzeczywistością, w której jest dużo zła, z którym muszą się zmierzyć, rodzi negatywizm, a ten prowadzi do izolacji i osamotnienia. Typowa dla okresu dojrzewania ambiwalencja ujawnia się także w tym kontekście: nastolatek nie jest pewny, czy chce umrzeć.
Często podejmuje on próbę samobójczą, aby zwrócić na siebie uwagę, na swoje problemy i cierpienie, jest to tak naprawdę wołanie o pomoc. I tutaj powinien pojawić się mądry i wrażliwy dorosły, który wesprze zagubionego nastolatka, pokaże mu jego możliwości, będzie mu towarzyszył w procesie kształtowania jego osobowości i stosunku do świata. Nie zawsze musi to być specjalista, ważne, aby była to osoba realnie zainteresowana młodym człowiekiem, która nie bagatelizuje, nie wyśmiewa i nie umniejsza jego problemów. To, co dla nas dorosłych jest proste i oczywiste, dla nastolatka w kryzysie jest prawdziwym „końcem świata”. Dbajmy o to, aby młodzi ludzie poprzez własne doświadczenia nie stracili zaufania do nas dorosłych.
Kiedy wzrasta ryzyko samobójstwa?
Czynniki ryzyka wystąpienia próby samobójczej/samobójstwa wśród młodzieży: problemy w relacji z bliskimi, dysfunkcyjna rodzina (w tym zaniedbania emocjonalne i fizyczne, odrzucenie, bycie świadkiem lub ofiarą przemocy, alkoholizm), urazy, kryzysy, utraty, molestowanie seksualne, problemy szkolne (nauka, przemoc tzw. bullying), choroby somatyczne, zażywanie substancji psychoaktywnych (prowadzi do izolacji, obniżonej zdolności samooceny, wahania nastroju, zaburzenia kontroli impulsów), choroby/zaburzenia psychiczne – głównie depresyjne, zachowania ryzykowne: samouszkodzenia bez intencji samobójstwa, doświadczanie przemocy, niedojadanie, niedosypianie, nadmierne korzystanie z mediów, brak organizacji czasu, wagary, negatywne bodźce (w tym nakłanianie do samobójstwa, naśladownictwo – efekt Wertera).
Jak dochodzi do samobójstwa? Długo utrzymujący się obniżony nastrój i poczucie beznadziejności mogą prowadzić do pojawienia się myśli samobójczych, te z kolei mogą skutkować groźbami i próbami samobójczymi, które niejednokrotnie kończą się samobójstwem. Dla osoby doświadczającej powyższe kryzysy niezbędna jest opieka psychologiczna (we współpracy z rodzicami), a także psychiatryczna (w cięższych przypadkach także hospitalizacja).
