Współczesny świat nacechowany jest częstym występowaniem zachowań agresywnych/przemocowych. Nie inaczej jest w środowisku rówieśniczym/szkolnym. Coraz powszechniejsze są akty dręczenia/mobbingu/znęcania się. O dręczeniu fizycznym
lub/i psychicznym w relacjach rówieśniczych (tzw. bullying) mówimy wówczas, gdy sytuacja powtarza się, ofiara nie ma możliwości obrony przed sprawcą/sprawcami z racji nierównowagi sił (fizycznych lub/i psychicznych), napastnik działa z intencją skrzywdzenia ofiary.
Przemoc w relacjach rówieśniczych przyjmuje różne formy:
- fizyczna – bicie, kopanie, plucie, szarpanie, popychanie, podcinanie, zabieranie i/lub niszczenie rzeczy ofiary
- psychiczna – przezywanie, wyzywanie, szantażowanie, obrażanie, oszukiwanie, ośmieszanie
- relacyjna
–
nieodzywanie się, izolowanie, obniżanie statutu w grupie,
wykluczenie
z aktywności grupy rówieśniczej - cyberprzemoc – przy użyciu telefonu lub/i internetu, nękanie, grożenie, szantażowanie, podszywanie się pod kogoś w sieci, publikowanie lub rozsyłanie kompromitujących, ośmieszających zdjęć/filmików
- seksualna – podglądanie w toalecie, poklepywanie dziewcząt po pośladkach, dotykanie piersi, zmuszanie do podjęcia aktywności seksualnej, komentarze o charakterze seksualnym (w celu „adorowania” lub wyszydzenia)
Badania wskazują, że większość nastolatków doświadczyła przynajmniej jednej z form przemocy rówieśniczej. Wśród chłopców częściej występuje przemoc fizyczna, a dziewczęta najczęściej stosują przemoc relacyjną (forma przemocy psychicznej). Wśród najczęstszych przyczyn dyskryminacji przez rówieśników wymienia się:
- wygląd,
- status społeczno – ekonomiczny,
- ubóstwo,
- płeć,
- orientacja homosesualna,
- przynależność do mniejszości narodowej lub etnicznej,
- choroba,
- specjalne potrzeby edukacyjne ucznia.
W sposób szczególny nauczyciele/opiekunowie powinni mieć na uwadze osoby z grupy ryzyka, by jak najszybciej zatrzymać zjawisko przemocy, a najlepiej przedwcześnie podjąć działania profilaktyczne, aby do niej nie doszło.
Skutki agresji rówieśnicznej
Skutki doświadczania przemocy rówieśniczej są widoczne u ofiary zarówno w sferze emocjonalnej, poznawczej, jak i behawioralnej. Nie tylko zaburzają jej aktualne funkcjonowanie, ale także destrukcyjnie wpływają na przyszłość, w tym w szczególności na jej poczucie własnej wartości (mocno obniżone) oraz budowanie relacji interpersonalnych (lęk, nieufność, niechęć z obawy przed kolejnym odrzuceniem/krytyką).
Uczucia towarzyszące ofierze przemocy rówieśniczej:
- osamotnienie,
- poczucie bycia gorszą od innych,
- poczucie braku akceptacji,
- niesprawiedliwego traktowania,
- osaczenie,
- strach,
- bezradność,
- złość,
- żal,
- wyrzuty sumienia,
- obwinianie się (np. za brak reakcji, ubiór, sposób wypowiedzi),
- kompromitacja.
Ofiara przemocy często myśli, że zasłużyła na takie traktowanie, że nie ma wyjścia z tej sytuacji, że mogła zareagować wcześniej, dlaczego nikt nie reaguje, dlaczego muszę sobie z tym radzić sama, nikogo nie obchodzi, co się ze mną dzieje, ze wszystkim muszę radzić sobie sama.
Osoba będąca ofiarą przemocy rówieśniczej prezentuje także szereg zachowań, które o tym świadczą: wycofanie się z aktywności (wcześniej podejmowanych, jak również nieuczestniczenie w nowych inicjatywach), unikanie kontaktów z rówieśnikami, brak zaufania, odrzucanie pomocy.
Dla dziecka będącego ofiarą przemocy (domowej czy rówieśniczej) najważniejsze jest zatrzymanie przemocy, a nie – jak często myślą i czynią dorośli – ukaranie sprawcy. Zawsze należy pracować z całym systemem (rodzinnym czy klasowym – a nawet szkolnym).
Przemoc rówieśnicza w szkole i na podwórku
Gdy dziecko doświadcza przemocy, zarówno w domu, jak i ze strony rówieśników, bądź jest z innego powodu w trudnej dla niego sytuacji emocjonalnej niezbędne jest zapewnienie mu specjalistycznego wsparcia. Na szeroką skalę pomocą dla dzieci skrzywdzonych zajmuje się Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę (dawniej Fundacja Dzieci Niczyje). Ma ona swoje placówki w Warszawie, Gdańsku i Starogardzie Gdańskim. Udziela wsparcia zarówno dzieciom i młodzieży, jak i rodzicom, nauczycielom czy innym specjalistom mającym kontakt z małoletnimi.
Fundacja prowadzi szkolenia dla specjalistów, a także spotkania dla rodziców i dzieci/młodzieży. Na ich stronie internetowej dostępnych jest także wiele wartościowych materiałów i wskazówek, jak postępować w związku z doświadczanymi problemami dotyczącymi dzieci/młodzieży.
Jak reagować na agresję rówieśniczą?
Dzieci i młodzież (do 18 r. ż.) mogą skorzystać z bezpłatnych konsultacji telefonicznych oraz wiadomości online. 116 111 to bezpłatny i anonimowy numer telefonu, na który mogą oni dzwonić od poniedziałku do niedzieli w godzinach 12.00-2.00 oraz kontaktować się online 116111.pl.
Rodzice, opiekunowie, nauczyciele, którzy podejrzewają lub stwierdzają doświadczania przez dzieci i młodzież agresji i przemocy w szkole, cyberprzemocy i zagrożeń związanych z nowymi technologiami, wykorzystywania seksualnego, kontaktu z substancjami psychoaktywnymi, uzależnień, depresji, myśli samobójczych lub zaburzeń odżywiania mogą skorzystać z porad specjalistów pod numerem telefonu (bezpłatny i anonimowy) 800 100 100 (od poniedziałku do piątku w godzinach 12.00-15.00) lub online przez stronę www.800100100.pl.
