Zakłócenie stanu zdrowia, w którym niewystarczająca jest długość snu lub niezadowalająca jego jakość. Może polegać na trudnościach w zasypianiu, wczesnym przebudzaniu się, wybudzaniu się w trakcie snu lub na złej jakości snu, czego następstwami w ciągu dnia są uczucie braku wypoczęcia, gorsze samopoczucie, drażliwość, osłabienie koncentracji i zdolności uczenia się.
Wyróżnia się bezsenność przygodną, krótkotrwałą oraz przewlekłą.
Jak popularna jest bezsenność
W badaniach przekrojowych populacji ogólnej bezsenność stwierdza się u około 10–30% osób. W populacji ogólnej skargi na niewystarczającą ilość lub złą jakość snu w ciągu roku zgłasza od 20% do 50% osób. Wśród nich tylko niewielka część osób cierpi na bezsenność pierwotną – w populacji ogólnej kryteria rozpoznania bezsenności pierwotnej spełnia około 6% osób. U pozostałych osób, które stanowią większość wśród zgłaszających złą jakość snu lub niewystarczająca jego ilość, bezsenność jest przejawem innych problemów zdrowotnych – stany takie określane są mianem bezsenności wtórnej[5]. Bezsenność jest częstsza u kobiet niż u mężczyzn. Częstość skarg na bezsenność wzrasta wraz z wiekiem, co tłumaczy się wpływem schorzeń somatycznych, nadużywania leków oraz alkoholu.
Najczęstszymi skargami osób cierpiących na bezsenność są trudności z zaśnięciem, nieco rzadsze są skargi na brak ciągłości snu (wybudzanie się) i zbyt wczesne przebudzanie się (zbyt wczesne przebudzanie się bez możliwości ponownego zaśnięcia jest z kolei częstym objawem zaburzeń depresyjnych). Objawom tym u osób z bezsennością może towarzyszyć poczucie niezadowalającej jakości snu. Zwykle skargi obejmują więcej niż jeden z wymienionych objawów. Bezsenność, jako zaburzenie, stwierdza się, gdy tego rodzaju problemy skutkują odczuciem braku wypoczęcia, zmęczeniem fizycznym i psychicznym, gorszym samopoczuciem i utrudniają funkcjonowanie społeczne i zawodowe. Według Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-10) bezsenność nieorganiczną (kodowaną jako F51.0) należy rozpoznać, gdy wymienione trudności występują z częstością trzech lub więcej nocy w tygodniu od czasu co najmniej jednego miesiąca. Powtarzające się bezsenne noce mogą usposabiać pacjentów do odczuwania napięcia lękowego przed położeniem się do snu, obaw o to, czy uda się przespać noc, a także natłoku myśli o różnego rodzaju trudnościach życiowych. Do rozpoznania bezsenności pierwotnej konieczne jest wykluczenie innych rodzajów zaburzeń snu (innych dyssomnii lub parasomnii), a także trudności ze snem spowodowanych chorobami somatycznymi, zaburzeniami psychicznymi, przyjmowaniem substancji psychoaktywnych (m.in. leków psychotropowych, alkoholu, narkotyków).
Jak stwierdzić czy cierpię na bezsenność
Miarą trudności w zasypianiu jest odstęp czasu, jaki upływa od momentu położenia się do snu do momentu zaśnięcia. Odstęp ten określa się mianem latencji snu. Przy jego określaniu, za moment zaśnięcia uznaje się wejście w stadium drugie snu wolnofalowego (ang. non-rapid eye movement sleep – stage 2), co uchwytne jest podczas badania polisomnigraficznego. Za nieprawidłowe, nadmiernie wydłużone zasypianie (z nieprawidłowo długą latencją snu) uznaje się przypadki osób w wieku od 18 do 65 lat, u których zasypianie trwa ponad 30 minut, oraz osób po 65 roku życia, jeżeli zasypianie zajmuje ponad 45 minut.
Zwykle za zbyt krótki całkowity dobowy czas snu uznaje się sen trwający mniej niż 6–6½ godziny (w całkowity czas snu nie wlicza się okresów śródnocnego wybudzania się), jednak dobowe zapotrzebowanie na sen u poszczególnych ludzi może znacznie się różnić. W konsekwencji rozpoznanie bezsenności nie jest zasadne u osób z małą potrzebą snu, u których sen trwający mniej niż 6 godzin nie prowadzi do poczucia braku wypoczęcia, zmęczenia czy trudności w funkcjonowaniu.
Wydajność snu definiowana jest jako stosunek całkowitego czasu snu do czasu spędzonego w łóżku. Dla osób pomiędzy 18 a 65 rokiem życia prawidłowe wartości wydajności snu wynoszą ponad 90%, zaś dla osób po 65 roku życia ponad 85%.
Sumaryczny czas czuwania spędzony w łóżku pomiędzy wieczornym zaśnięciem a ostatecznym przebudzeniem się rano, określany mianem czuwania wtrąconego, nie powinien przekraczać 30 minut. Wartości czuwania wtrąconego przekraczające 30 minut sugerują bezsenność, a ściślej, trudności w utrzymaniu ciągłości snu.